BİDZİNOV ZEYNALI MƏMMƏD oğlu
AXISXADAN XOCALIYA…!
Axısxalıların sürgünü 1944-cü ilin noyabr ayının 14-də başladı. Deportasiya üçün soyuq vaxtın seçilməsi də təsadüfi deyildi. Çünki Moskva bu yolla ahıskalıları soyuq və aclıqla məhv etmək və bununla da Axısxa türklərinin izini yer üzündən silmək istəyirdi.
Axısxa türklərini sürgün etmək üçün dövlət tərəfindən 20 min əlisilahlı əsgər, 900 “Studabekker” markalı maşın və 57 yük eşelonu ayrılmışdı. Əzablı yol bir ay çəkdi. Axısxa və Cavaxetiya, o cümlədən Axısxanın tərkibinə daxil olan Axalsıxe, Adıgün, Aspinza, Ahalkələk və Boqdanovka rayonlarının əhalisinə doğma evlərini tərk etmək üçün cəmisi 30 dəqiqə vaxt verilmişdi. Necə deyərlər, müharibədə almanlara qarşı döyüşlərdə xüsusi qəhrəmanlıq göstərən Axısxa türklərinin doğma vətəndə baş verənlərdən xəbərləri belə yox idi. Onlar bilmirdilər ki, arxa cəbhədə qalan qoca ata-anaları, körpələri Borjomi dəmir yoluna çıxarılaraq sürgünə, gedər-gəlməzə göndərilirlər. Ümumiyyətlə, Axalsıxe, Adıgün, Aspinza, Ahılkələk, Boqdanovka rayonlarındakı 220 kənddə yaşayan 150-200 min nəfərdən artıq Axısxa türkü noyabr ayının 14-də, soyuq, şaxtalı bir gündə 2 saat ərzində vaqonlara dolduruldu. Yolda aclıq, susuzluq, soyuqdan, həmçinin köç dərdinə dözə bilməməkdən 19 min Axısxa türkü vəfat etdi. Onlara nə kəfən, nə də ki torpağa adam kimi dəfn olunmaq nəsib oldu. Çünki ölənləri dəmir yolunun kənarına atırdılar və onlar burada, qurda, quşa yem olurdular. Köçürülmə yerinə çatan, sağ 40 Mövlud İşık qalan Ahıska türkləri burada soyuq və aclıqdan qırılmaqda davam edirdilər. Belə ki, bir ilin içində, 1944-cü ilin noyabr ayından 1945- ci ilin noyabr ayına qədər 37 min Ahıska türkü aclıq, xəstəlik və soyuqdan dünyasını dəyişdi. Köçürülənlər arasında Ahıskada və ona qonşu ərazilərdə yaşayan azərbaycanlılar və özlərini azərbaycanlı adlandıran Ahıska türkləri də vardı. Sonralar, 1949-cu ildə aparılan qeydiyyatdan məlum olur ki, köçürülənlər arasında azərbaycanlı və ya özlərini azərbaycanlı adlandıranların sayı 24 304 nəfər olub.
Burada bir fakta da diqqəti cəlb etmək istəyirik. Belə ki, SSRİ Xalq Komissarlığı İcraiyyə Komitəsinə məxsus xüsusi köçürülmə sənədlərində göstərilir ki, 95 516 nəfər Ahıska türkü ilə bərabər, bölgədə yaşayan digər millətlər ( yəni müsəlmanlar) də həmin ərazilərdən sürgün edilsinlər. Lakin birinci növbədə türk xalqları köçürülsünlər. Türksüz qalan Ahıska bölgəsində isə Mikoyanın təşəbbüsü ilə təcili şəkildə ermənilər yerləşdirildi.
Köçürülmə siyasəti o dərəcədə tələsik və sürətlə aparılmışdı ki, hətta Qazaxıstan hökuməti köçürmənin bir qədər təxirə salınmasını təklif etmişdi. Çünki sürgünə göndərilənləri qəbul etmək üçün müəyyən hazırlıq lazım idi. Lakin L. Beriya 1944-cü il, noyabrın 16- da Qazaxıstan rəhbərliyinə göndərdiyi teleqramda köçürülmənin dayandırılmasının qeyri-mümkün olduğunu bildirdi. O, Gürcüstanda yaşayan Ahıska türklərinin 1944-cü ilin noyabrından 1945-ci ilin aprelinədək təcili köçürülməli olduğunu Qazaxıstan hökumətinə xatırlatdı.
1944-cü il noyabrın 28-də Beriya Stalinə, Malenkova, Molotova göndərdiyi məruzədə bildirirdi ki, Dövlət Müdafiə Komitəsinin qərarı tam yerinə yetirilmiş, müsəlmanlar, o cümlədən Ahıska türkləri sərhəd rayonlarından Orta Asiya, Qazaxıstan və Özbəkistana köçürülmüşlər. “Köçkünlərin doldurulduğu bütün eşelonlar yoldadır. Köçürülmə planlı, mütəşəkkil formada keçirilir”. Amma Ahıska türkləri yalnız kompakt yaşadıqları ərazilərdən deportasiya edilmirdilər. Qonşu subyektlərdə, o cümlədən Abxaziya və Acarıstanda yaşayan ahıskalılar da Orta Asiya və Qazaxıstana sürgün edildilər.
Beləliklə, “xüsusi köçkünlər” haqqında təlimata görə, digər xalqlarla birlikdə Ahıska türkləri də müvəqqəti köçürülmə kateqoriyasına aid olsalar da, əslində həmişəlik sürgün olunurdular. Orta Asiyaya və Qazaxıstana sürgün olunanlar 12 il (1944-1956) karantində oldular və bir-birinin son nəfəsinə çatmaq bir tərəfə qalsın, heç məzarını görmək də onlara qismət olmadı. Buna baxmayaraq, sürgündə yaşayan ahıskalılar yerli şəraitə çətinliklə də olsa alışa bildilər.
Yenə də rəsmi məlumatlara görə, 96 min nəfərə yaxın ahıskalı doğma yurd-yuvasından nəzərdə tutulan ərazilərə sürgün edilmişdi. Ancaq ilk baxışdan belə hiss olunurdu ki, rəsmi məlumatlarda göstərilən rəqəmlər düşünülmüş şəkildə az göstərilib. Belə ki, müharibə ərəfəsində 40 min nəfərdən yuxarı ahıskalı düşmənlə müharibədə iştirak etmək üçün səfərbərliyə alınmışdı. Rəsmi məlumatlarda göstərilən rəqəmlərə inansaq, belə çıxır ki, 90 min nəfər ahıskalının yarısı 18-60 yaş arası əli silah tutan kişilər imiş. Bu isə inandırıcı görünmür. Məntiqi baxımdan orduya 40 min nəfər əsgər verən ahıskalıların sayı ən azı 200-250 min nəfər olmalı idi. Misal üçün deyək ki, müharibə ərəfəsində Azərbaycanda təxminən 3 milyon nəfər yaşayırdı və ölkəmizdən cəbhədə döyüşmək üçün 600 min nəfər səfərbərliyə alınmışdı. Yəni hər 5-6 nəfərdən biri yalnız əli silah tutan və cəbhədə döyüşməyə qadir olan kişilər idi. Bu hesabla da cəbhəyə 40 min əsgər verən ahıskalıların köçürülmə ərəfəsində saylarının təxminən 250-260 min nəfər (+40 min əsgər) olmalı idi.
Həmin gecə sürgünə göndərilən Axısxa Türklərindən biri də Bidzinov Zeynali Məmməd oğlu olmuşdur. 1919-cu ildə Gürcüstan Respublikasının Axısxa rayonunun Klde kəndində anadan olmuşdur. Bidzinovlar ailəsi sürgün olunduqları Özbəkistanda, Fərqanə vilayətinin Kokand rayonuna yerləşdirilmişdir. Sürgün yeri olaraq yerləşdirildikləri Özbəkistan da onlara vətən, yurd olmadı və minlərlə Axısxalı kimi Bidzinovlar ailəsi üçün də ikinci sürgünü yaşamaq artıq qaçınılmazdı…
Fərqanə hadisələri və geri dönüş mübarizəsinin yeni mərhələsi….
Sovet rejiminin sonlarına doğru axısxalıların vəziyyəti yenidən gərginləşməyə başladı. SSRİ-nin demək olar ki, hər tərəfi etnik qarşıdurmalar ocağına çevrilmişdi. Dövlətlər müstəqillik istəyir, xalqlar ayağa qalxıb, müqavimət göstərirdilər. Belə bölgələrdə Sovet liderləri bəzən qəsdən və süni şəkildə “Parçala və hökmranlıq et” siyasəti ilə etnik mübarizəni qızışdırır və həmin ölkələrə təsirini bu yolla artırmaq istəyirdilər. Gürcüstan və Özbəkistana təsir etmək üçün qurban kimi məhz Ahıska Türkləri seçilmişdi. Belə ki, Özbəkistanda süni qarşıdurma yaradılmalı, sonradan bu böyüdülməli və etnik mübarizəyə çevrilməli idi. Ahıskalılar təzyiqlər nəticəsində ölkədən qaçmağa başlayanda isə onsuzda onları hec yerdə qəbul etmirdilər və hamı bu əhalinin Gürcüstana köçürülməsini tələb 42 Mövlud İşık edirdi. Bu isə eyni anda iki ölkəyə təzyiq və onların SSRİ-dən asılı olduğunu göstərmək üçün vasitə olacaqdı.
Ahıskalılar növbəti zərbəni aldılar…
1989-cu ilin iyununda, sadə bir “anlaşmazlıq” səbəbindən başlayan hadisələr tezliklə bütün Fərqanə vadisini bürüdü. Çoxu ahıskalı olmaqla ümumilikdə 200-dən çox türk həyatını itirdi. Bu Axısxalı Türklərin yeni bir faciəsi idi.
Axısxa türkləri bu hadisələrdən sonra bu dəfə də ayrı- ayrı hissələrə bölünərək, muxtəlif yerlərə köçürüldülər. Azərbaycan, Rusiya, Ukrayna və SSRİ-nin digər bölgələrinə köçürülən əhali ikinci sürgünü yaşayırdılar. Sürgündən sonra SSRİ Baş Naziri Nikolay Rişkov iki ay içərisində onların vətənlərinə dönmələrini təmin edəcəyini söz versə də, bu söz də əvvəlkilərdən fərqlənmədi.
Bidzinov Zeynalı ailəsi ilə birlikdə 1989-cu ildə vətənə yaxın olması düşüncəsiylə dili, dini, adət-ənənələri eyni olan Azərbaycana köç etdilər. Azərbaycan dövləti və milləti Axıxalı Türkləri olduqca xoş qarşıladı. Bidzinov Zeynalı ailəsi ilə birlikdə ilk əvvəl Azərbaycanın ən gözəl guşələrindən olan Şuşa şəhərinə yerləşdi. Türklərə Xocalı şəhərində fin evləri tikildikdən sonra 1990-cı ildə ailəsi ilə birlikdə Xocalı şəhərinə köç etmişdir. 2 il Xocalıda rahat nəfəs alan Şəhid Zeynalı Bidzinovun nəvəsi Zeynalı Bidzinov yenidən erməni təcavüzünə məruz qaldı. Ermənilər 1992-ci il fevralın 25-dən 26-a keçən gecə Xocalı faciəsini törədərkən, təkcə azərbaycanlılara deyil, Axısxalı türklərə qarşı da soyqırım həyata keçirdi. 1989-ci ildən burada məskunlaşan Ahıska türklərindən 55 nəfəri ermənilər tərəfindən əsir və girov götürülüb. Həmin gün Ahıskalılar xeyli şəhid verib. Bidzinov Zeynalı Məmməd oğlu da həmin gün şəhid olan Axısxalı Türklərdən sadəcə biridir. Hal hazırda Zaqatala rayonunda yaşayan nəvəsi Bidzinov Ruslan ilə Zaqatala rayonunda görüşərək babası Zeynalı kişi haqqında danışdıq:
– Ermənilər Xocalı şəhərində basqın etdikləri zaman babam Zeynalı Bidzinov digər axısxalılar ilə birlikdə zirzəmiyə girmiş və orada gizlənmişdir. Ermənilər zirzəminin qapısını açmaq üçün qumbaranın birini zirzəminin qapısına digərini isə içəri atmışdırlar. İçəriyə atılan qumbara babama və yanındakı yerli Novruz kişiyə dəymişdir. Babam da elə orada dünyasını dəyişmişdir. Nənəm deyərdi ki, qapı dağılandan sonra ermənilər içəri girməyib, çöldə gizlənmiş və pusquya yatmışlar. Xocalıda dünyasını dəyişən, şəhid olan yüzlərlə həmvətənimiz kimi babamın da məzarı yoxdur. 4 oğlu 1 qızı var idi. Nənəm nə erməni əsirliyində olmuşdur. 2 əmim və 1 bibim Xocalı faciəsi günü orda olmuşdur. 3 gün Xankəndində əsir olmuşdur. Daha sonra isə əsirlikdən azad edilmişdirlər. Bizlər dövlətimiz tərəfindən Zaqatala rayonuna yerləşdirildik.
Allah bütün şəhidlərimizə rəhmət etsin!
BIDZINOV ZEYNALI MAMMAD OGLU
FROM AHISKA TO KHOJALI…!
The exile of Ahiska Turks started on November 14, 1944. The choice of a cold time for deportation was not accidental. Because Moscow wanted to destroy the Ahiska people with cold and hunger in this way and thereby erase the traces of the Ahiska Turks from the face of the earth.
20,000 armed soldiers, 900 “Studabekker” cars and 57 cargo echelons were allocated by the state to deport Ahiska Turks. The painful journey took a month. Ahiska and Javakhetiya, including the Ahiska, Adigun, Aspinza, Ahalkalek and Bogdanovka districts included in Ahiska, were given only 30 minutes to leave their native homes. As they say, Ahiska Turks, who showed special heroism in the war against the Germans, did not even know about what was happening in their homeland. They did not know that their old parents and babies, who remained at the rear, were taken to the Borjomi railway and sent to exile. In general, more than 150-200 thousand Ahiska Turks living in 220 villages in Ahiska, Adıgun, Aspinza, Akhilkalek, Bogdanovka regions were loaded into wagons for 2 hours on November 14, on a cold, frosty day. 19,000 Ahiska Turks died on the way from hunger, thirst, cold, as well as from not being able to bear the pain of migration. They were not allowed to be buried in the ground like a man. Because they threw the dead people on the side of the railway, and here they became food for wolves and birds. The Ahiska Turks who reached the place of relocation and remained alive for 40 years continued to suffer from cold and hunger. So, in one year, from November 1944 to November 1945, 37 thousand Ahiska Turks died of hunger, disease and cold. Among those displaced were Azerbaijanis living in Ahiska and its neighboring areas and Ahiska Turks who called themselves Azerbaijanis. Later, from the registration conducted in 1949, it is known that the number of Azerbaijanis or those who called themselves Azerbaijanis among those relocated was 24,304.
Here we want to draw attention to one fact. Thus, in the special resettlement documents belonging to the Executive Committee of the People’s Commissariat of the USSR, it is indicated that 95,516 people, together with Ahiska Turks, as well as other nationalities living in the region (i.e. Muslims) should be deported from those territories. But first of all, the Turkish peoples should be resettled. On the initiative of Mikoyan, Armenians were urgently deployed in the Ahiska region, which was left without Turks.
The resettlement policy was carried out in such haste and speed that even the Kazakh government proposed to postpone the resettlement for a while. Because some preparation was needed to receive the exiles. However, L. Beria stated in a telegram sent to the leadership of Kazakhstan on November 16, 1944 that it was impossible to stop the relocation. He reminded the Kazakh government that Ahiska Turks living in Georgia should be urgently relocated from November 1944 to April 1945.
On November 28, 1944, in his report to Stalin, Malenkov, and Molotov, Beria stated that the decision of the State Defense Committee had been fully implemented, and Muslims, including Ahiska Turks, had been transferred from the border regions to Central Asia, Kazakhstan, and Uzbekistan. “All echelons filled with displaced people are on the way. The relocation is carried out in a planned and organized manner.” But Ahiska Turks were not only deported from the areas where they lived compactly. Ahiska people living in neighboring subjects, including Abkhazia and Ajaria, were also exiled to Central Asia and Kazakhstan.
Thus, according to the instruction on “special displaced persons”, the Ahiska Turks, together with other peoples, were in the category of temporary resettlement, but in fact they were permanently exiled. Those who were exiled to Central Asia and Kazakhstan were quarantined for 12 years (1944-1956) and they were not lucky enough to see each other’s graves, let alone reach each other’s last breath. Despite this, the Ahiska people living in exile managed to get used to the local conditions, albeit with difficulty.
Still, according to official information, about 96,000 people from Ahiska were deported from their native land to the designated areas. However, at first glance, it seemed that the figures indicated in the official data were deliberately understated. So, on the eve of the war, more than 40,000 people from Ahiska were mobilized to participate in the war with the enemy. If we believe the figures indicated in the official data, it turns out that half of the 90,000 Ahiskals are men between the ages of 18 and 60 who hold weapons. This does not seem convincing. From a logical point of view, the number of Ahiskas who gave 40 thousand soldiers to the army should have been at least 200-250 thousand. For example, on the eve of the war, about 3 million people lived in Azerbaijan, and 600,000 people from our country were mobilized to fight at the front. That is, one out of every 5-6 people was only a man with a weapon and capable of fighting at the front. According to this calculation, the number of Ahiska people, who gave 40 thousand soldiers to the front, should have been about 250-260 thousand (+40 thousand soldiers) on the eve of the relocation.
Bidzinov Zeynali Mammad oglu was one of the Ahiska Turks sent into exile that night. He was born in 1919 in Klde village of Ahiska district of the Republic of Georgia. The Bidzinov family was settled in Uzbekistan, where they were exiled, in the Kokand district of the Fergana province. Uzbekistan, where they were placed as a place of exile, was not a homeland for them, and it was inevitable for the Bidzinov family, like thousands of Ahiska, to experience a second exile…
The events of Ferghana and the new stage of the return struggle…
Towards the end of the Soviet regime, the situation of the Akishkhali started to become tense again. Almost every part of the USSR became a hotbed of ethnic conflicts. States wanted independence, people stood up and resisted. In such regions, the Soviet leaders sometimes deliberately and artificially incited ethnic conflict with the policy of “Divide and rule” and wanted to increase their influence on those countries in this way. Ahiska Turks were chosen as victims to influence Georgia and Uzbekistan. Thus, an artificial conflict had to be created in Uzbekistan, and then it had to be increased and turned into an ethnic struggle. When the people of Ahiska started fleeing the country as a result of the pressures, they were not accepted anywhere, and everyone demanded the relocation of this population to Georgia. This would simultaneously be a means of putting pressure on two countries and showing their dependence on the USSR.
Ahiska people received the next blow…
Events that began in June 1989 over a simple “disagreement” soon engulfed the entire Ferghana Valley. More than 200 Turks lost their lives, most of them from Ahiska. This was a new tragedy of Ahiska Turks.
After these events, Ahiska Turks were divided into separate parts and moved to different places. The population relocated to Azerbaijan, Russia, Ukraine and other regions of the USSR experienced the second exile. After the exile, the Prime Minister of the USSR Nikolay Rishkov promised to ensure their return to their homeland within two months, but this promise did not differ from the previous ones.
In 1989, Bidzinov Zeynali and his family immigrated to Azerbaijan, where the language, religion, and traditions are the same, with the idea of being closer to the motherland. The state and nation of Azerbaijan welcomed Akikhali Turks very well. Bidzinov Zeynali and his family first settled in the city of Shusha, one of the most beautiful corners of Azerbaijan. He moved to Khojaly with his family in 1990 after Finnish houses were built for Turks in Khojaly. Zeynalyi Bidzinov, the grandson of Martyr Zeynalyi Bidzinov, who was breathing easy in Khojaly for 2 years, was again subjected to Armenian aggression. When the Armenians committed the Khojaly tragedy on the night of February 25-26, 1992, they committed genocide not only against Azerbaijanis, but also against Ahiska Turks. 55 people from Ahiska Turks who settled here since 1989 were captured and taken hostage by Armenians. On that day, the people of Ahiska gave many martyrs. Bidzinov Zeynali Mammad oglu is just one of Ahiska Turks who was martyred that day. We met with his grandson Ruslan Bidzinov, who currently lives in Zagatala district, and talked about his grandfather, Zeynali, in Zagatala district:
– When the Armenians raided the city of Khojaly, my grandfather Zeynali Bidzinov entered the basement together with other Ahiska Turks residents and hid there. To open the cellar door, the Armenians threw one of the grenades at the cellar door and the other inside. The grenade thrown inside hit my grandfather and the local Nowruz man next to him. My grandfather also died there. My grandmother used to say that after the door was destroyed, the Armenians did not enter, they hid outside and lay in ambush. Like hundreds of our compatriots who died and were martyred in Khojaly, my grandfather has no grave. He had 4 sons and 1 daughter. My grandmother was in Armenian captivity. My 2 uncles and 1 aunt were there on the day of the Khojaly tragedy. He was a prisoner in Khankendi for 3 days. Later they were released from captivity. We were placed in Zagatala district by our state.
May God have mercy on all our martyrs!
БИДЗИНОВ ЗЕЙНАЛЫ Мамед оглы
ОТ АХЫСХИ ДО ХОДЖАЛЫ!
Изгнание турок-ахыска началось 14 ноября 1944 года. Выбор холодного времени для депортации также не был случайным. Потому что Москва хотела таким образом уничтожить Ахискинцев холодом и голодом и тем самым стереть с лица земли след Ахискинских турок.
Для изгнания турок-ахыска государством было выделено 20 тысяч вооруженных солдат, 900 автомашин марки “Судабеккер” и 57 эшелонов с грузами. Мучительный путь занял месяц. Жителям Ахалкалакского, Адыгенского, Аспинзского, Ахалцихского и Богдановского районов, входящих в состав Ахалцизского, Ахалкалакского и Джавахетского районов, было предоставлено всего 30 минут, чтобы покинуть свои родные дома. Как говорится, турки-ахыска, проявившие особый героизм в боях против немцев на войне, даже не знали о том, что происходит на родине. Они не знали, что их престарелые родители, дети, оставшиеся в тылу, отправляются в ссылку, на Боржомскую железную дорогу. В целом, более 150-200 тысяч Ахыскинских турок, проживающих в 220 селах в районах Ахалцихе, адыгюне, Аспиндзе, Ахылкалаки, Богдановке, были засыпаны в вагоны 14 ноября в течение 2 часов в холодный морозный день. В пути от голода, жажды, холода, а также от неспособности перенести переселенческие трудности погибло 19 тысяч турок. Им не суждено было быть похороненными ни в плащанице, ни в земле, как люди. Потому что они бросали мертвых на обочину железной дороги, и они кормились здесь, на волке, на птице. Добравшись до места расселения, турки ахыска, у которых осталось 40 тысяч человек, продолжали ломаться здесь от холода и голода. Так, за один год, с ноября 1944 года по ноябрь 1945 года, от голода, болезней и холода умерло 37 тысяч турок – ахыска. Среди переселенцев были азербайджанцы, проживавшие в Ахыске и прилегающих к ней территориях, а также турки-ахыски, называвшие себя азербайджанцами. Позже, из переписи, проведенной в 1949 году, стало известно, что среди переселенных было 24 304 человека, которые назвали себя азербайджанцами.
Здесь мы также хотим обратить внимание на один факт. Так, в специальных расселительных документах, принадлежащих Исполнительному комитету Народного комиссариата просвещения СССР, указывается, что 95 516 человек, наряду с турками-ахыска, подлежат выселению с этих территорий проживающих в регионе других национальностей ( то есть мусульман). Но в первую очередь переселить тюркские народы. А в районе Ахыска, оставшемся без турок, по инициативе Микояна были срочно размещены армяне.
Политика переселения проводилась настолько поспешно и быстро, что даже правительство Казахстана предложило несколько отложить переселение. Потому что для того, чтобы принять отправленных в ссылку, требовалась определенная подготовка. Но Л. В телеграмме, отправленной 16 ноября 1944 года руководству Казахстана, Берия заявил, что прекращение переселения невозможно. Он напомнил казахстанскому правительству, что турки-Ахыска, проживающие в Грузии, должны быть срочно переселены с ноября 1944 года по апрель 1945 года.
28 ноября 1944 года Берия в докладе Сталину, Маленкову, Молотову сообщил, что решение Государственного комитета обороны было выполнено в полном объеме, мусульмане, в том числе турки-ахыска, были переселены из приграничных районов в Среднюю Азию, Казахстан и Узбекистан. “Все эшелоны, в которых пополняются переселенцы, находятся в пути. Переселение проводится в плановой, организованной форме”. Но турки-ахыска были депортированы не только с территорий их компактного проживания. В Среднюю Азию и Казахстан были сосланы и ахыски, проживавшие в соседних субъектах, в том числе в Абхазии и Аджарии.
Таким образом, согласно инструкции о” спецпереселенцах”, турки-ахыска вместе с другими народами, хотя и относились к категории временных переселенцев, на самом деле были изгнаны навсегда. Депортированные в Среднюю Азию и Казахстан находились на карантине 12 лет (1944-1956), и им не посчастливилось когда-либо увидеть могилу, не говоря уже о том, чтобы дотянуться до последнего вздоха друг друга. Несмотря на это, ахыскинцы, жившие в изгнании, едва ли могли привыкнуть к местным условиям.
Тем не менее, по официальным данным, около 96 тыс. человек были сосланы с родных мест на отведенные им территории. Но на первый взгляд казалось, что цифры, указанные в официальных данных, продуманно занижены. Так, накануне войны свыше 40 тысяч человек были мобилизованы для участия в войне с врагом. Если верить цифрам, приведенным в официальных данных, получается, что из 90 тысяч человек половина-мужчины в возрасте от 18 до 60 лет, держащие в руках оружие. И это не кажется правдоподобным. С логической точки зрения численность ахыскинцев, давших в армию 40 тыс. солдат, должна была составлять не менее 200-250 тыс. человек. К примеру, накануне войны в Азербайджане проживало около 3 миллионов человек, и 600 тысяч были мобилизованы из нашей страны для борьбы на фронте. То есть из каждых 5-6 человек только мужчины держали в руках оружие и были способны сражаться на фронте. По этому подсчету, перед передислокацией ахыскинцев, давших фронту 40 тыс. солдат, их численность должна была составить около 250-260 тыс. человек (+40 тыс. солдат).
Одним из ахыскинских турок, отправленных в ту ночь в ссылку, был Бидзинов Зейнали Мамед оглы. Родился в 1919 году в селе Клде Ахалкалакского района республики Грузия. Семья Бидзиновых поселилась в Узбекистане, куда они были сосланы, в Кокандском районе Ферганской области. Узбекистан, где они были размещены в качестве места ссылки, также не стал для них родиной, Родиной, и для семьи Бидзиновых, как и для тысяч ахыскинцев, уже было неизбежно пережить вторую ссылку…
Ферганские события и новый этап борьбы за возвращение….
Ближе к концу советского режима положение турок-ахыска вновь начало обостряться. Практически каждая сторона СССР становилась очагом этнических конфликтов. Государства стремились к независимости, народы вставали и сопротивлялись. В таких регионах советские лидеры иногда намеренно и искусственно разжигали этническую борьбу с помощью политики “разделяй и властвуй” и хотели таким образом усилить свое влияние на эти страны. Для влияния на Грузию и Узбекистан в качестве жертв были выбраны именно турки-ахыска. Так, в Узбекистане должен был быть создан искусственный конфликт, который впоследствии должен был разрастись и перерасти в этническую борьбу. Когда Ахыскинцы начали бежать из страны в результате репрессий, их уже нигде не принимали, и все требовали переселения этого населения в Грузию. Это было бы средством давления на две страны одновременно и демонстрацией их зависимости от СССР.
Ахыскинцы получили следующий удар…
В июне 1989 года события, начавшиеся из-за простого “недоразумения”, вскоре охватили всю Ферганскую долину. В общей сложности погибло более 200 турок, большинство из которых были беженцами. Это была новая трагедия турок-ахыска.
Турки-ахыска после этих событий и на этот раз были разделены на отдельные части и переселены в разные места. Население, переселенное в Азербайджан, Россию, Украину и другие регионы СССР, пережило вторую эмиграцию. Хотя после ссылки премьер-министр СССР Николай Рышков пообещал обеспечить их возвращение на родину в течение двух месяцев, это обещание также не отличалось от предыдущих.
Бидзинов Зейналы вместе с семьей в 1989 году эмигрировали в Азербайджан, где язык, религия, традиции были такими же, с мыслью о близости к родине. Азербайджанское государство и нация очень приветствовали Ахыскинских турок. Бидзинов Зейналы вместе со своей семьей сначала поселился в Шуше, одном из самых красивых уголков Азербайджана. В 1990 году вместе с семьей переехал в город Ходжалы после того, как в Ходжалы были построены финские дома. Зейналы бидзинов, внук шехида Зейналы Бидзинова, который 2 года спокойно жил в Ходжалы, снова подвергся армянской агрессии. Когда армяне совершили Ходжалинскую трагедию в ночь с 25 на 26 февраля 1992 года, они осуществили геноцид не только против азербайджанцев, но и против турок-ахыска. С 1989 года армяне взяли в плен и взяли в заложники 55 поселившихся здесь турок-ахыска. В тот день Ахыскинцы принесли много шехидов. Бидзинов Зейналы Мамед оглы-всего лишь один из Ахисхалийских турок, погибших в тот день. С внуком Бидзиновым Русланом, который в настоящее время проживает в Загатальском районе, мы встретились в Загатальском районе и поговорили об отце Зейналы:
– Когда армяне совершили набег на город Ходжалы, мой дед Зейналы Бидзинов вместе с другими ахыскинцами вошел в подвал и спрятался там. Армяне бросили одну гранату в дверь подвала, а другую в дверь подвала, чтобы открыть дверь подвала. Граната, брошенная внутрь, попала в моего дедушку и местного жителя Новруза рядом с ним. Там же скончался и мой дедушка. Моя бабушка говорила, что после того, как дверь распахнулась, армяне не вошли, а спрятались снаружи и устроили засаду. В Ходжалы нет могилы моего деда, как и сотни наших соотечественников, погибших и шехидов. У них было 4 сына и 1 дочь. Какая моя бабушка была в армянском плену. 2 моих дяди и 1 тетя были там в день Ходжалинской трагедии и 3 дня находился в плену в Ханкенди. Позже они были освобождены из плена. Мы были размещены нашим государством в Загатальском районе.
Да помилует Аллах всех наших шехидов!
